12. Stres i mobbing w miejscu pracy

Wszyscy znamy sytuacje, w których czujemy się nadmiernie obciążeni i gdy reagujemy nadmiernym pobudzeniem, niespokojnie lub nerwowo. Denerwujemy się, jesteśmy wściekli lub czujemy się bezsilni i przygnębieni. Z reguły umiemy sobie radzić z takim nieprzyjemnymi doznaniami.

Obciążenia stają się problemem dopiero wówczas, gdy presja czasu i przeciążenie są źródłem długotrwałego stresu. Długotrwały stres negatywnie wpływa na samopoczucie, ogranicza naszą sprawność umysłową i stanowi zagrożenie dla naszego zdrowia. Stres jest aktywną reakcją organizmu na stawiane mu wymagania i pojawiające się zagrożenia. O tym, czy człowiek odczuwa stres, decyduje jego indywidualna ocena. Nasze cechy wrodzone, doświadczenie, nastawienie, osobowość i nasze strategie radzenia sobie z trudnymi sytuacjami mają wpływ na postrzeganie sytuacji stresowych.

Mobbing jest przyczyną stresu – pod wpływem stresu zmienia się zachowanie danej osoby – to z kolei może drażnić współpracowników i skutkować kolejnymi działaniami mobbingowymi. Wskutek tego mogą więc powstawać kolejne stresory społeczne, a jednostka znajduje się w zaklętym kręgu wzajemnie napędzających się zdarzeń.

Symptomy mobbingu:

Oddziaływanie zaburzające możliwości komunikowania się:

• przełożony ogranicza moje możliwości komunikowania się
• koledzy ograniczają moje możliwości komunikowania się
• stale ktoś mi przerywa
• reagują na moje uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem
• ciągle ktoś krytykuje wykonywaną przeze mnie pracę
• ciągle ktoś krytykuje moje życie prywatne
• jestem napastowany przez telefon
• otrzymuje ustne lub pisemne groźby i pogróżki
• ogranicza mi się kontakt z innymi przez poniżające, upokarzające gesty, spojrzenia, aluzje

Ataki na relacje społeczne:

• nikt ze mną nie rozmawia
• nie dają mi możliwości odezwania się
• zostałem przeniesiony do pokoju z dala od kolegów
• kolegom zabroniono ze mną rozmawiać
• jestem traktowany jak „powietrze”

Atak na reputację:

• mówi się o mnie źle za moimi plecami
• inni naśmiewają się z mojego życia prywatnego
• ktoś rozsiewa o mnie plotki
• są podejmowane próby ośmieszania mnie
• sugeruje się mi, że cierpię na chorobę psychiczną
• chcą mnie zmusić, bym poddał się badaniom psychiatrycznym
• wyśmiewają się z mojej niepełnosprawności
• parodiują mój sposób chodzenia, mój głos lub moje gesty
• atakują moje polityczne albo religijne przekonania
• bywam zmuszony do wykonywania prac naruszających moją godność osobistą
• fałszywie i obraźliwie ocenia się moje zaangażowanie w pracę
• wołają za mną, używając sprośnych wyzwisk lub obraźliwych przezwisk
• często jestem obiektem zalotów lub otrzymuje słowne propozycje seksualne

Ataki mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej:

• nie otrzymuje żadnych zadań do wykonania
• odbierają mi prace, które mi wcześniej zlecono
• zlecają mi wykonywanie bezsensownych prac
• dają mi zadania poniżej moich umiejętności
• zarzucają mnie wciąż nowymi pracami do wykonania
• dają mi zadania przerastające moje możliwości i kompetencje
• zlecają mi zadania, które są dla mnie obraźliwe

Bezpośrednie ataki na zdrowie:

• jestem zmuszany do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia
• grozi mi się przemocą fizyczną
• jestem zastraszany niegroźnymi atakami agresji ze strony innych pracowników
• koledzy z pracy fizycznie się nade mną znęcają
• inni przyczyniają się do ponoszenia przeze mnie kosztów, żeby mi zaszkodzić
• wyrządzają mi szkody w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy
• wobec mnie są podejmowane działania o podłożu seksualnym

Przebieg mobbingu:
Konflikty są rzeczą normalną w każdym miejscu pracy. W odniesieniu do przebiegu mobbingu decydującą kwestią jest sposób radzenia sobie z konfliktem. Często konflikt zostaje w krótkim czasie załagodzony, np. koledzy przepraszają się wzajemnie za obraźliwe słowa. Problemem jest konflikt który długo pozostaje nierozwiązany. Wśród pracowników łatwo się wtedy wytwarza atmosferę przepełnioną agresją i nerwowością. W ten sposób wzrasta prawdopodobieństwo, że konflikt będzie eskalował i przemieni się w mobbing. Zachowanie osoby uwikłanej w konflikt cechuje irytacja i pobudliwość. Usiłuje ona znaleźć merytoryczne argumenty na poparcie własnego zdania. Na pierwszy plan nadal wysuwają się jeszcze starania o racjonalne zakończenie konfliktu, jednak nieświadomie pewną rolę zaczynają odgrywać takie uczucia jak niepewność, zdenerwowanie i lęk.

Spór merytoryczny schodzi na dalszy plan, a konflikt zaczyna być traktowany osobiście. Strony konfliktu postrzegają swoją pozycję jako poważnie zagrożoną. Ich niepewność stale rośnie. Wzrasta ich gotowość do obejścia norm społecznych w celu zabezpieczenia własnej pozycji. Próbują sprowokować przeciwnika do niekontrolowanych reakcji, by doprowadzić go do „utraty twarzy”. Znaczna część czasu pracy wykorzystywana jest wtedy na rozstrzyganie sporu i walkę z przeciwnikiem. W tej fazie pojawiają się pierwsze objawy stresu, które wraz z upływem czasu coraz bardziej się nasilają.

Osoba mobbingowana traci powszechną akceptację i szacunek. Zwiększa się jej niepewność, zaczyna popełniać błędy. Regularny przebieg wykonywanych zadań zostaje na tyle zakłócony, że organizacja zaczyna coraz silniej postrzegać ofiarę mobbingu jako ciężar. Prześladowanemu sugeruję się, by zwolnił się z pracy lub poszukał innego stanowiska w organizacji. Jeśli początkowo tylko jedna osoba stosuje praktyki mobbingowe, to wskutek jej ataków zmienia się również reakcja otoczenia. Wraz z upływem czasu grupa mobbingowa rośnie w siłę.

Osoby mobbingowane powinny odpowiednio wcześnie wyznaczyć pewne granice i konsekwentnie wycofać się z podłęj gierki, jaką jest mobbing. Mobbing można trwale powstrzymać tylko wtedy, gdy gruntownie zmieni się forma współpracy lub interakcji między mobberem a prześladowanym.

Opracowanie własne na podstawie: „Stres, mobbing i wypalenie zawodowe” S. M. Litzke, H. Schuh